Franz Liszt in Bayreuth

Bayreuth, 12 augustus 2017

In juli 1886 kwam Franz Liszt aan in Bayreuth. Het was dat zijn dochter Cosima, weduwe van Richard Wagner, hem dat uitdrukkelijk had gevraagd, want liever was Liszt thuis gebleven in Weimar. Liszt was ziek, kon moeilijk bewegen, een paar jaar terug had zich door een val op onaangename wijze zijn oude dag aangediend. Daar kwam bij dat hij nog een longontsteking had opgelopen. De treinreis naar Bayreuth, met aankomst in de vroege ochtend, zittend onder een openstaand raampje, was hem door dit alles extra zwaar gevallen.

Als een vader, die de kracht niet meer had de wens van zijn dochter te bevechten, was hij toch gekomen. Het waren de eerste Festspiele na de dood van Richard Wagner (in 1883) en zijn weduwe Cosima was vastbesloten het werk van haar man, in het door hem ontworpen Festspielhaus, voor de toekomst te borgen. Ze zou de aanwezigheid van haar vader, een perfect uithangbord voor de Festspiele omdat hij een van de grootste culturele iconen van de 19e eeuw was, daarbij goed kunnen gebruiken.

Zo kwam Franz Liszt in Bayreuth terecht. Hij zou er nooit meer vertrekken. Bij herhaling zou hij zich beklagen, toen langzaam maar zeker duidelijk werd dat hij in de stad, die vooral met zijn schoonzoon en vriend Richard Wagner werd geassocieerd, zou komen te overlijden. "Dat ik nu uitgerekend hier moet sterven" Het was of er een bange droom uitkwam. Oud- en nieuw van dat jaar had hij in Rome doorgebracht. Daar, op oudejaarsavond, was de klok tijdens een spelletje kaarten met vrienden gestopt met tikken. Een voorteken dat iemand van het kaartgezelschap dat jaar zou komen te overlijden. Bovendien was oudjaarsdag op dezelfde dag van de week gevallen, vrijdag, als zijn verjaardag in 1886 zou vallen. Een ander teken dat hem iets slechts boven het hoofd hing. De analytische, innovatieve geest waarmee Franz Liszt de muziekgeschiedenis te lijf was gegaan, Beethoven tot vertrekpunt voor nieuwe muzikale ontwikkelingen had genomen en al in 1850, een halve eeuw voor Schoenberg, het einde van de tonaliteit had aangekondigd, liet zich geregeld op bijgeloof betrappen. Bijgeloof waar hij zich in dit geval, helaas, met recht op kon beroepen.

Voor Liszt kwam het einde op 31 juli 1886. In een kamer in het gastenverblijf van de familie Wagner aan de Wahnfriedstraße. De legende wil dat hij heenging na een vredig ziekbed met het woord 'Tristan', die baanbrekende opera van zijn vriend die zijn schoonzoon werd, op zijn lippen. Een legende, nadrukkelijk gecultiveerd door zijn dochter Cosima, die haar vader Franz hiermee definitief een plaatsje in de schaduw van haar man Richard Wagner wenste. De dochter, op jonge leeftijd een zeer verdienstelijk pianiste die een carrière als professioneel muzikant door diezelfde vader gedwarsboomd zag (het leven van een concertpianist was immers niets voor een vrouw) zou haar leven wijden aan het voor de toekomst veiligstellen (en heiligstellen) van naam en werk van Richard Wagner, haar man die ze 47 jaar zou overleven (ze overleed in 1930 op de rijpe leeftijd van 93 jaar). Schijnbaar zonder wroeging stelde ze de nagedachtenis van haar vader in dienst van dat doel.

De legende van het vredig heengaan van Franz Liszt bleek in werkelijkheid, na wat historische correctie, een lijdensweg aan de hand van incapabele dokters te zijn geweest ("Meneer heeft een koutje, die komt er met een paar dagen rust wel bovenop"). Pas in de tweede helft van de 20e eeuw zou Liszt op zijn muzikale waarde worden geschat. (Hij was geen nietszeggende virtuoos of circusact, wel een baanbrekend componist. Richard Strauss (Salome, Der Rosenkavalier) kon weleens emotioneel worden als hij ter sprake bracht hoe weinig de Duitsers eigenlijk van Franz Liszt hadden begrepen.) De geschiedenis is hem enigszins tegemoetgekomen, de Hongaarse klavierleeuw die geen woord Hongaars sprak. In de kamer waar hij overleed ben ik vandaag, op mijn "vrije" dag (morgen is Götterdämmerung en pas dan vergaat de wereld), net als drie jaar geleden, toch weer even gaan kijken.
​
Een mens laat zich nu eenmaal niet zijn goden afnemen en dat is misschien maar goed ook; hij gaat er alleen maar van naar slechte superheldenfilms kijken.
​