De nieuwste opera van Michel van Aa onderzoekt het transhumane bestaan. De mogelijkheden van een leven in cyberspace zonder de last van een fysiek lichaam. Homo Deus in de blockchain. De weg naar de hemel, de plek waar je eeuwig kunt rondzweven in opperste gelukzaligheid, liep vroeger via de leer van de kerk, via god - nu loopt hij via de techniek. UPLOAD van Michel van der Aa – componist en multimediaal theatermaker – vertelt het verhaal van een man die zijn brein in de cloud laat uploaden. Met het afscheid van het lichamelijke bestaan hoopt hij, samen met het wegfilteren van zijn trauma’s op een eeuwigdurend gelukkig voortbestaan op de netwerkservers van de blockchain. UPLOAD zag zijn premiere in het theater door de pandemie uitgesteld. Hij kwam wel als operafilm uit (te zien op medici.tv) maar als live-gebeurtenis moesten we er bijna anderhalf jaar op wachten. De werkelijkheid van Covid, waarin we voor het zien van onze collega’s, familie en vrienden werden teruggeworpen op onze computerschermen, zorgde voor een soort van preview. We merkten wat we moesten missen als we afgesloten waren van de buitenwereld en de communicatie het zonder tactiele ervaring moest stellen. Over het antwoord op de vraag wat er van een mens overblijft als je de geest van het lichaam scheidt gaat UPLOAD. Wat is precies de verhouding tussen lichaam en geest? In hoeverre beïnvloedt het een de ander? Kent de geest bijvoorbeeld honger en lust, eenmaal ontdaan van zijn fysieke balast? Aanvankelijk is de man (Father) blij met zijn lichaamsloos bestaan (alsof bij met een terugtrekking uit de wereld van lichamelijke lasten en lusten een droom van Arthur Schopenhauer is binnengestapt). Maar hij stuit op het onbegrip en het verdriet van zijn dochter (Daughter). Voor haar is het fysieke aspect van hun relatie van vitaal belang. Ze kan zijn hand niet meer vasthouden, waar blijven die knuffels die ze zich nog van vroeger herinnert? “Een brein scannen om een persoonlijkheid te kopiëren, is als een Stradivarius digitaliseren om naar Bach te luisteren,” zegt ze tegen haar vader. Van Bach naar Blockchain en terug. De vader gaat zich met een dochter die zich van hem vervreemd steeds ongelukkiger voelen en vraagt tenslotte aan zijn dochter om de stekker uit zijn digitale bestaan te trekken. De geest mag dan autonoom zijn, hij kan wel degelijk gebukt gaan onder een allesverterende eenzaamheid. Een brein scannen om een persoonlijkheid te kopiëren, is als een Stradivarius digitaliseren om naar Bach te luisteren. Richard Wagner bracht de verschillende kunstvormen van zijn tijd (naast muziek, de schilderkunst en de decorbouw) samen in een Gesamtkunstwerk. Wat schilderijen waren in de 19e eeuw, zijn film en video in de 21e eeuw en in UPLOAD (en in het werk van Van der Aa) vormen ze een integraal onderdeel van de voorstelling. Waar Wagner niet ontsnapte aan het primaat van de muziek (hij zou dan ook uiteindelijk afzien van de term Gesamtkunstwerk), maken film en multimedia hier deel uit van een eindresultaat waarin alle afzonderlijke delen een evenredig aandeel hebben in het grotere geheel. Geen enkel element verdringt het andere. Een Gesamtkunstwerk, in de ware zin van het woord, voor de 21ste eeuw. Het multimediale spektakel in UPLOAD geeft een nieuwe inhoud aan het begrip opera, voegt er nieuwe dimensies aan toe. Het biedt spektakel, stof tot nadenken en een belofte voor de toekomst. Technologie is hier geen gimmick of een gadget, een geforceerde poging om iets uit het verleden relevant te maken voor het heden. Hier is technologie onvervreemdbaar instrumenteel in het vertellen van een verhaal in het hier en nu (of een mogelijke nabije toekomst). Het resultaat is organisch en, het onderwerp van een transhumaan digitaal bestaan in cyberspace ten spijt, ten diepste menselijk. De vader wordt gespeeld door Roderick Williams die de rol live zingt in motion capture camera's. We zien het gepixeleerde resultaat daarvan communiceren met zijn dochter die wordt gespeeld door Julia Bullock. Zij heeft de meest lyrische zanglijnen van de opera en ook een prachtige aria: "This is where you are now". De zang wordt elektronisch versterkt en vervormd, maar het resultaat blijft overal organisch. Ze maken deel uit van een muziek die, in dit multi-gelaagde stuk muziek-filmtheater, zijn eigen verscheidenheid aan interpretaties oproept. Het lijkt alsof het instrumentarium (hectisch, veelkleurig, elektronisch en analoog, live en van tape) samen met de zang de dualiteit van lichaam en geest tot uitdrukking brengt. Met het instrumentarium als de fysieke processen en de zanglijnen die zich daar etherisch, als verklanken zij de wereld van de geest, overheen zweven. Geen voor de hand liggende akkoordprogressies, maar spannende muziek die door het Ensemble MusikFabrik onder leiding van Otto Tausk met grote precisie en slagkracht wordt uitgevoerd; live-muziek die moet samenvallen met de opgenomen soundtrack, en in het resultaat is nauwelijks te horen wat van tape en wat uit het orkest komt. Het resultaat ontneemt niets van de directheid van het bijwonen van een live uitvoering. UPLOAD is een Gesamtkunstwerk, in de ware zin van het woord, voor de 21ste eeuw. UPLOAD wordt verteld door zang, acteerwerk op het podium en filmbeelden. Op film zien we een flashback, shots waarin ons wordt uitgelegd wat vooraf is gegaan. Op de plaats waar de uploads plaatsvinden - sanatorium Zonnestraal in Hilversum - zien we een CEO (Ashley Zukerman) en een psychiater (Katja Herbers, die o.a. met Zukerman in de serie Manhattan te zien was) uitleggen hoe de procedure van het uploaden in zijn werk gaat. Alle informatie in de wereld wordt digitaal opgeslagen, behalve de inhoud van een brein. "Tot nu toe," zeggen ze erbij en uit hun verhalen wordt duidelijk dat de technologie niet gaat wachten op wet- en regelgeving en op antwoorden bij vragen die ethisch van aard zijn. Als het kan gebeuren, moet het gebeuren. De drang van een altijd aanwezige behoefte aan verandering (niet zelden ingegeven door geldelijk gewin) duwt vooruit wat misschien beter op de lange baan geschoven had kunnen worden. In het geval van de vader gaat het mis. In plaats van dat de upload zijn trauma's wegfiltert, blijft het verdriet over de dood van zijn vrouw. Hij is gedoemd om er voor altijd mee te leven en hij vraagt zijn dochter om de stekker uit zijn digitale bestaan te trekken. Of de dochter dat doet, blijft open. Het stuk eindigt met een projectie van vader en dochter aan de vooravond van de upload. Het is een projectie op een doek dat zich, met machtig visueel resultaat, uitstrekt van de tweede ring van de zaal over de hoofden van het publiek heen. UPLOAD is een briljant stuk muziektheater dat ons een blik in de toekomst gunt, niet alleen van mens en wetenschap, maar ook van wat een opera in de 21e eeuw kan zijn. Het stuurt ons naar huis met meer dan een paar vragen. Wat betekent het om mens te zijn? We overdenken het bij een glas wijn, denken na over de wenselijkheid van een bestaan als een Digitale Homo Deus, terwijl we ons lichaam zachtjes laten wegzakken in een gemakkelijke stoel. UPLOAD (De Nationale Opera, Muziektheater Amsterdam 3 oktober 2021) Speeldata: 1-8 oktober 2021 Libretto, muziek & regie: Michel van der Aa Muzikale leiding: Otto Tausk Ensemble MusikFabrik Decor en Licht: Theun Mosk Kostuums: Elske van Buuren Dramaturgie: Madelon Kooijman & Niels Nuijten Father: Roderick Williams Daughter: Julia Bullock - Wouter de Moor
0 Comments
|
De KLUISRecensies en commentaren (vanaf 2006) ARCHIEF
All
TIJDLIJN
October 2024
|