De tovenaar van Bayreuth
Wat moet je meer over een zonsondergang zeggen dan dat hij mooi is? Je kunt er een muziekje onderzetten om hem nog mooier te maken. En misschien verandert het de manier waarop je naar het tafereel kijkt.
Ik ben vooral via de filmmuziek bij de muziek van Wagner terecht gekomen. Het was muziek die aansloot bij de soundtracks van Star Wars en Apocalypse Now. De muziek die ging van Ennio Morricone tot aan The Godfather. Het was "The Lord of the Rings" in een operavoorstelling. Ik was me, pakweg tot aan de millenniumwisseling, enkel bewust van de bekende namen in de catalogus van de klassieke muziek. Bach, Mozart, Beethoven, dat werk. Maar Wagner was de eerste componist die me gecomponeerde orkestmuziek daadwerkelijk liet voelen. Zoals ik de op blues-gebaseerde pop- en rockmuziek had gevoeld waar ik mee was opgegroeid. Dat deed ze niet door het bombast waar ze vaak mee geassocieerd wordt maar door middel van subtiliteit en muzikale gelaagdheid. Met menselijke dialogen in doorgecomponeerde muziekdrama's die de opera verloste van zijn aria's en antwoord gaven op de vraag waarom je iets zou zingen als je het ook gewoon kunt zeggen: het maakte de betekenis van de woorden duidelijker, het maakte de bedoeling van de personen die erachter zaten beter invoelbaar.
Ik kon mij, na mijn kennismaking met Wagner, de eerder genoemde namen uit de klassieke canon opnieuw eigen maken. Ik hoorde de symfonieën van Beethoven en de concertos van Bach zoals ik ze nog niet eerder gehoord had. Ik ging anders naar alle muziek luisteren die ik kende. En het opent, tot op de dag van vandaag, nieuwe deurtjes in muziekland voor me. Van Bruckner tot Mahler en van Scriabin tot Ligeti.
Met het zoeken naar een goede CD-uitgave van zijn Ring des Nibelungen ontstond een fascinatie. Waarom klonken al die uitvoeringen toch zo verschillend? De partituur was toch voor ieder orkest en dirigent hetzelfde? Het resulteerde in de aanschaf van uiteindelijk 15 verschillende complete Ring-cycli. Er was 10 jaar geleden een tijd dat ik naar weinig anders luisterde. Ik had na de symfonische rock van eind jaren '80 en de funkrock, heavy metal en grunge van de jaren '90 een nieuwe auditieve liefde gevonden.
Mijn fascinatie voor de componist die me introduceerde in nieuwe muzieklandschappen hebben me uiteindelijk in Bayreuth gebracht. Bij een voorstelling van een van zijn opera's in het door hem zelf gebouwde Festspielhaus. Voorstellingen waar wachttijden van 7 tot 8 jaar voor staan voor je er een ticket voor hebt. Ondanks deze grote belangstelling voor de Festspiele schijnt het financieel wat moeizaam te gaan daar. Vorig jaar oktober besloot de leiding voor het eerst in de geschiedenis kaarten in de vrije verkoop te gooien (en ze in wat minder grote aantallen aan sponsors uit te delen). Na mijn inlogscherm twee uur lang te hebben ververst kon ik er een aanschaffen. Ik kon op weg naar Zuid-Duitsland.
Waar ik de muziek van Richard Wagner heb leren kennen als een soort superieure filmmuziek is zij voor de Duitser meer dan alleen een soundtrack en een verzameling lekkere deuntjes. Waar Bismarck van Duitsland een eenheid maakte voorzag Wagner de inwoners daarvan van een spiegel waarin ze hun eigen ziel konden aanschouwen. Dat klinkt wat gewichtig maar in Duitsland neemt men de kunst serieus. Je treft er dit soort overpeinzingen aan in het programmaboekje dat de uitvoering van een zijner opera's begeleid. Men durft daar een uitvoering te toetsen aan de grote vragen des levens. Kunst als therapie. Het lijkt het diapositiefje van Oscar Wilde's "Life is far too important to be taken seriously". Wagner heeft een Duits klankboek in elkaar geschroefd waarin hij de Duitser toont wat Duits is, het goede en het slechte daarin, en ze kunnen er niet omheen. Ze houden van hem omdat hij een van hun is en ze hekelen hem omdat hij een van hun is. Maar ze kunnen niet om hem heen. Het zou neerkomen op zelfverloochening.
Ik ben vooral via de filmmuziek bij de muziek van Wagner terecht gekomen. Het was muziek die aansloot bij de soundtracks van Star Wars en Apocalypse Now. De muziek die ging van Ennio Morricone tot aan The Godfather. Het was "The Lord of the Rings" in een operavoorstelling. Ik was me, pakweg tot aan de millenniumwisseling, enkel bewust van de bekende namen in de catalogus van de klassieke muziek. Bach, Mozart, Beethoven, dat werk. Maar Wagner was de eerste componist die me gecomponeerde orkestmuziek daadwerkelijk liet voelen. Zoals ik de op blues-gebaseerde pop- en rockmuziek had gevoeld waar ik mee was opgegroeid. Dat deed ze niet door het bombast waar ze vaak mee geassocieerd wordt maar door middel van subtiliteit en muzikale gelaagdheid. Met menselijke dialogen in doorgecomponeerde muziekdrama's die de opera verloste van zijn aria's en antwoord gaven op de vraag waarom je iets zou zingen als je het ook gewoon kunt zeggen: het maakte de betekenis van de woorden duidelijker, het maakte de bedoeling van de personen die erachter zaten beter invoelbaar.
Ik kon mij, na mijn kennismaking met Wagner, de eerder genoemde namen uit de klassieke canon opnieuw eigen maken. Ik hoorde de symfonieën van Beethoven en de concertos van Bach zoals ik ze nog niet eerder gehoord had. Ik ging anders naar alle muziek luisteren die ik kende. En het opent, tot op de dag van vandaag, nieuwe deurtjes in muziekland voor me. Van Bruckner tot Mahler en van Scriabin tot Ligeti.
Met het zoeken naar een goede CD-uitgave van zijn Ring des Nibelungen ontstond een fascinatie. Waarom klonken al die uitvoeringen toch zo verschillend? De partituur was toch voor ieder orkest en dirigent hetzelfde? Het resulteerde in de aanschaf van uiteindelijk 15 verschillende complete Ring-cycli. Er was 10 jaar geleden een tijd dat ik naar weinig anders luisterde. Ik had na de symfonische rock van eind jaren '80 en de funkrock, heavy metal en grunge van de jaren '90 een nieuwe auditieve liefde gevonden.
Mijn fascinatie voor de componist die me introduceerde in nieuwe muzieklandschappen hebben me uiteindelijk in Bayreuth gebracht. Bij een voorstelling van een van zijn opera's in het door hem zelf gebouwde Festspielhaus. Voorstellingen waar wachttijden van 7 tot 8 jaar voor staan voor je er een ticket voor hebt. Ondanks deze grote belangstelling voor de Festspiele schijnt het financieel wat moeizaam te gaan daar. Vorig jaar oktober besloot de leiding voor het eerst in de geschiedenis kaarten in de vrije verkoop te gooien (en ze in wat minder grote aantallen aan sponsors uit te delen). Na mijn inlogscherm twee uur lang te hebben ververst kon ik er een aanschaffen. Ik kon op weg naar Zuid-Duitsland.
Waar ik de muziek van Richard Wagner heb leren kennen als een soort superieure filmmuziek is zij voor de Duitser meer dan alleen een soundtrack en een verzameling lekkere deuntjes. Waar Bismarck van Duitsland een eenheid maakte voorzag Wagner de inwoners daarvan van een spiegel waarin ze hun eigen ziel konden aanschouwen. Dat klinkt wat gewichtig maar in Duitsland neemt men de kunst serieus. Je treft er dit soort overpeinzingen aan in het programmaboekje dat de uitvoering van een zijner opera's begeleid. Men durft daar een uitvoering te toetsen aan de grote vragen des levens. Kunst als therapie. Het lijkt het diapositiefje van Oscar Wilde's "Life is far too important to be taken seriously". Wagner heeft een Duits klankboek in elkaar geschroefd waarin hij de Duitser toont wat Duits is, het goede en het slechte daarin, en ze kunnen er niet omheen. Ze houden van hem omdat hij een van hun is en ze hekelen hem omdat hij een van hun is. Maar ze kunnen niet om hem heen. Het zou neerkomen op zelfverloochening.
Voor mij ligt het wat eenvoudiger en is de muziek van Wagner eenvoudigweg het volgende stapje dat ik terug heb gevolgd in de muziekgeschiedenis. Van de tot de verbeelding sprekende platen van Rush en de filmmuziek van John Williams en Carmine Coppola terug tot naar de tovenaar van Bayreuth. Want hij heeft bovenal getoond wat hoe krachtig de combinatie muziek-beeld kan zijn. Wat muziek met het beeld van bijvoorbeeld een ondergaande zon kan doen. Hoe je met die muziek bepaalt hoe die zon bekeken wordt. Als een beeld van volmaakt geluk of een vooraankondiging van dreigend onheil.
Hollywood heeft zich voor die lessen niet doof gehouden en ook zij komen (zij het op een andere manier) niet los van Wagner. Er bestaat geen filmscore die niet schatplichtig aan hem is. "De muziek van de toekomst" noemde Wagner zijn composities. Zijn opera's houden nog steeds repertoire dus tot in de toekomst hebben ze het al gebracht. Zijn ideeën over theater zitten in het Festspielhaus. Een toneel met een orkest eronder als in een soort 19-eeuwse versie van een filmhuis met een akoestisch surroundsysteen. Voortleven doen die ideeën evenzeer, door de uitvinding van geprojecteerd beeld en opgenomen geluid, in het medium dat momenteel nog steeds een onzer grootste bronnen van vermaak is: de speelfilm.
Goede kunst laat zich op verschillende niveaus genieten. En dat is mooi want dan vormt onwetenheid over achtergronden geen beletsel om er toch van te genieten. En het is ook mooi omdat je in een zoektocht naar die achtergronden nog eens op plaatsen komt waar de locatie, en alles wat je daar in een eerder stadium over hebt gelezen en gehoord, zorgen voor een ervaring die, laat ik het met enig gevoel voor understatement zeggen, rijk is.
Hollywood heeft zich voor die lessen niet doof gehouden en ook zij komen (zij het op een andere manier) niet los van Wagner. Er bestaat geen filmscore die niet schatplichtig aan hem is. "De muziek van de toekomst" noemde Wagner zijn composities. Zijn opera's houden nog steeds repertoire dus tot in de toekomst hebben ze het al gebracht. Zijn ideeën over theater zitten in het Festspielhaus. Een toneel met een orkest eronder als in een soort 19-eeuwse versie van een filmhuis met een akoestisch surroundsysteen. Voortleven doen die ideeën evenzeer, door de uitvinding van geprojecteerd beeld en opgenomen geluid, in het medium dat momenteel nog steeds een onzer grootste bronnen van vermaak is: de speelfilm.
Goede kunst laat zich op verschillende niveaus genieten. En dat is mooi want dan vormt onwetenheid over achtergronden geen beletsel om er toch van te genieten. En het is ook mooi omdat je in een zoektocht naar die achtergronden nog eens op plaatsen komt waar de locatie, en alles wat je daar in een eerder stadium over hebt gelezen en gehoord, zorgen voor een ervaring die, laat ik het met enig gevoel voor understatement zeggen, rijk is.